Lieve lezer(essen)s van mijn wandelavonturen,
Geen wandelavontuur? Nee, dat is het slechte nieuws. Nu het goede nieuws: hier volgt een reisverslag van ons najaars-arrangement doorgebracht in Hotel Tholen. Wij gaan de elfde van de elfde carnavallen in Bergen op Zoom!
Maar ook museum Markiezenhof in Bergen op Zoom bezoeken en daar stadswandelen. Zaterdag een bezoek aan het museum het Rubenshuis in Antwerpen en daar ook stadswandelen. Zondag bezoeken we museum Paulina Bisdom van Vliet in Haastrecht.

Reisverslag najaars-arrangement Hotel ‘Tholen’
Vrijdag 11 november t/m zondag 13 november 2022

Vrijdag 11 november 2022
Bergen op Zoom – Tholen
We zagen enige tijd geleden Valentijn Carbo (architectuurhistoricus) op de TV bij het programma ‘Binnenstebuiten’. Hij bracht een bezoek aan het Rubenshuis te Antwerpen. Gewoon prachtig, maar hij vertelde meteen dat het museum op 9 januari 2023 de poorten sluit en naar verwachting na een ingrijpende verbouwing weer opent in het voorjaar van 2027. Daar gaan wij niet op wachten natuurlijk!
Het Markiezenhof staat ook nog op het lijstje, maar overnachten in Bergen op Zoom zien wij om een aantal redenen niet zitten. De site van Hotel Tholen in Tholen (https://www.hoteltholen.nl) ziet er goed uit en er is nog een kamer vrij.
Om negen uur rijden we weg, de auto hadden we woensdag al afgetankt. Het is druk onderweg, maar het rijdt overal goed door.
Het is bewolkt, maar soms komt de zon er even door. Het wordt vandaag – en het hele weekend – 15 graden in de plus. Mooi herfstweer dus. Het is altijd een gok om één of meerdere weken vooraf een hotel/musea te boeken. Tja, in dit land weet je het nooit.
Maar eerst Oekraïne.
Op woensdag 9 november 2022 lees ik op NU dat de Russische strijdkrachten zich terugtrekken uit de strategisch gelegen Oekraïense stad Kherson. Zij vallen terug op de oostoever van de rivier Dnipro. Kherson ligt op de westoever van die waterweg.
Kherson wordt momenteel grotendeels ingesloten door Oekraïense troepen.
Ai, het probleem is natuurlijk de bevoorrading van de Russische strijdkrachten in Kherson. Alle ‘bevo’ moet over de rivier en de meeste bruggen liggen eruit.
Poetin voorkomt hiermee dat het een uitputtingsslag wordt en grote delen van zijn strijdkrachten krijgsgevangen wordt gemaakt.
Het verlies van de stad is een pijnlijke klap voor het Kremlin. Kherson was de enige provinciale hoofdstad die in Russische handen viel na het begin van de invasie in Oekraïne op 24 februari.
Kherson geldt ook als strategisch belangrijk voor de Krim, een gebied dat in 2014 door Rusland werd bezet. Het is de poort tot de enige landbrug naar het schiereiland.
De regio Kherson speelt bovendien een belangrijke rol bij de toevoer van vers drinkwater naar de Krim.
De regio Kherson is daarnaast een van de gebieden die afgelopen zomer door Rusland werd geannexeerd, nadat er een schijnreferendum was gehouden. Die annexaties worden niet internationaal erkend en dienden vooral om in Rusland de steun voor de oorlog op te krikken.
Hm, dit is niet wat ik verwachtte, namelijk een ’najaarsoffensief’ van Poetin om (grote) delen van Oekraïne te ‘bevrijden’. Om te beginnen vanuit Kherson een opmars naar Odessa en liefst door naar Moldavië. Daarmee zou Poetin Oekraïne afsnijden van de Zwarte Zee. Tja, binnenkort valt de winter in en worden militaire operaties zo goed als onmogelijk. De Russische strijdkrachten zullen zich wel ter verdediging gaan inrichten, reorganiseren en recupereren. Dan wachten tot het voorjaar aanbreekt. Hoe staat het met de militaire capaciteit van Rusland? Dat weet niemand en Poetin waarschijnlijk ook niet.
Nous verrons.
In elk geval rijden wij zonder problemen naar de parkeergarage ‘Grote Markt’ in Bergen op Zoom. We lopen naar het Markiezenhof en passeren op de Grote Markt het voormalige stadhuis.
Al vóór de grote stadsbrand van 1397 stond hier een schepenhuis. Na de brand werd dit huis herbouwd (gedeelte met de frontdeur). Door ruimtegebrek werd in 1498 het pand ‘Leeuwenborch’ aan de rechterkant bij het schepenhuis getrokken. In 1544 kwam aan de linkerkant het pand ‘de Olifant’ (boven de Sint-Annastraat) erbij.
In 1611 kregen de drie panden een fraaie nieuwe gevel van Gobertangesteen en leek het vanaf die tijd aan de buitenkant een geheel te zijn. Binnen zijn de drie panden door een niveauverschil in de vloeren nog wel te onderscheiden.
Tussen 1934 en 1938 werd het stadhuis aan de voorzijde gerestaureerd. In 1998 en 1999 werd het aan de binnenkant ingrijpend verbouwd en aan de eisen van de tijd aangepast met o.a. een nieuwe raadzaal en een liftinstallatie.In de topgevel is de zinspreuk ‘Mille periculis supersum’ (Duizend gevaren kom ik te boven) aangebracht. Deze spreuk symboliseert de periode van de Opstand. Bergen op Zoom weerde zich in die dagen kranig tijdens een belegering (1588) en doorstond diverse aanvallen (1605). In de twee nissen in de voorgevel staan de beelden ‘Prudentia’ (voorzichtigheid, gemaakt door Mari Andriessen) en ‘Justitia’ (rechtvaardigheid, gemaakt door J.F. van Hall). Zij vertegenwoordigen de bestuurlijke en rechtsprekende functie van het stadsbestuur tijdens het Ancient Régime (de periode tot 1795).De trap van het bordes is gesierd met het stadswapen. Boven de Sint-Annastraat kijkt het beeld van Sint Gertrudis neer op het stadsgewoel.In de VVV – gelegen naast het Markiezenhof – scoren we de laatste uitgave van de Historische stadswandeling.
Kijk, dit is de Markiezenhof. OK, we gaan van start. Eerst maar enige informatie over Bergen op Zoom en de Markiezenhof.Een tekening en een maquette in brons van het Markiezenhof.Aan de Grote Binnenplaats bevindt zich een Traptoren.Rechts van de Traptoren bevindt zich een zuilengalerij met acht bogen.

Met onze museumkaart en online aangeschafte tickets zijn we zo binnen.
Eerst maar de KMA, daar zijn we wel aan toe, het is al bij halftwaalf. Hm, de slagroom is uit een spuitbus, maar de Appeltaart is prima.We beginnen met de Hofzaal met de ‘Christoffelschouw’ (ontwerp Rombout Keldermans, 1522). De ‘Christoffelschouw’ weegt maar liefst 15.000 kilo. De Hofzaal wordt gebruikt voor huwelijken en feesten.Ook de gebrandschilderde ramen zijn bijzonder.Tijdelijk zijn een aantal creaties van modeontwerpster Rosalie Boonstra tentoongesteld. Ai, tegenwoordig heet dat ‘fashion designer’.Ok, we gaan nu echt het museum in. Ik laat de teksten en foto’s voor zichzelf spreken. Helaas, soms spiegelt een tegenoverliggend venster irritant in een schilderij en soms zie ik mijzelf gespiegeld. Het is niet anders.

Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw is Bergen op Zoom de woonplaats van veel kermisexploitanten. Op de tweede verdieping is een 16e-eeuwse markt, kermisplein, anatomisch kabinet, miniatuurkermis en een cinematograaf te zien.Even na enen zijn we erdoor, zo heel groot is het museum nu ook weer niet.
We beginnen met de stadswandeling ‘Historisch Bergen op Zoom’.
Eerst de historie van Bergen op Zoom, met dank aan het gidsje.
Bergen op Zoom is ontstaan op de rand van de Brabantse Wal, vlakbij de rivier de Schelde. De stad was over water bereikbaar via een kreek. Door haar ligging kreeg Bergen op Zoom al vroeg een marktfunctie. Deze zorgde tijdens de late middeleeuwen voor economische voorspoed. De stad bloeide en groeide en werd een belangrijke handelsplaats.
Over de vroegste bewoners van Bergen op Zoom en omstreken is helaas nog weinig bekend. Er zijn aanwijzingen dat het gebied al sinds het eind van de ijzertijd bewoond moet zijn geweest. Tijdens opgravingen zijn er ook bewoningssporen gevonden uit de Romeinse periode en de vroege middeleeuwen. Op de plaats van de huidige Sint-Gertrudiskerk werd een kapel gesticht. Volgens de legende in de zevende eeuw door Sint Gertrudis, abdis van Nijvel.
Pas vanaf het begin van de dertiende eeuw ontwikkelde de nederzetting zich tot stad. Doordat het stadsarchief bij de grote brand van 1397 verloren ging, is de exacte datum van het oudste stadsrecht niet bekend. Omdat de eerste indirecte verwijzing van Bergen op Zoom als stad dateert uit 1212, bestaat het vermoeden dat de stad haar eerste privileges aan het begin van de dertiende eeuw ontving, uit handen van de heer van Breda.
De huidige naam Bergen op Zoom kwam pas later voor. De eerste nederzetting heette Bergen. In de volksmond is dat overigens nog steeds de naam van Bergen op Zoom, in het dialect ‘Berrege’. De samengestelde naam Bergen op Zoom vinden we in de archieven terug vanaf 1261. Waar komt de naam Bergen op Zoom eigenlijk vandaan? Het kan zijn dat ‘bergen’ gewoon de betekenis had van heuvels. Die waren hier wel degelijk, al zijn ze nu door de stedelijke bebouwing behoorlijk geëgaliseerd.
Ook kan het te maken hebben met de betekenis van helling, de stad ligt immers op de helling van de Brabantse Wal. ‘Zoom’ komt waarschijnlijk van het gebied ‘Soma’. In middeleeuwse oorkonden genoemd als aanduiding van de terrasrand van het veengebied ten oosten van Bergen op Zoom.
De oudst bewaarde rechtsregels van de stad zijn de keuren uit 1314. Hierin stonden de rechten en plichten van de burgers opgetekend. De kern van de stad werd gevormd door de Grote Markt.
We beginnen met de stadswandeling op de grote Markt. Het Stadhuis zagen we al op de heenweg.
Naast het bordes van het stadhuis staat een standbeeld van Anton van Duinkerken (1903-1968). Een mooie plek voor deze in Bergen op Zoom geboren schrijver, dichter en hoogleraar. Het beeld is in 1977 gemaakt door Hein Vree.Aan de westzijde van de Grote Markt staat de stadsschouwburg ‘De Maagd’.
Helaas gesloten, dus binnenkijken is er niet bij.Links van het stadhuis staat Grand Hotel ‘De Draak’. Het blijkt dat reeds in 1433 De Draak een herberg was. En dat is het nog steeds, alleen nu wel wat chiquer. Aangenomen wordt dat De Draak de oudste nog bestaande herberg van de stad en wellicht van ons land is.De zuidzijde van de Grote Markt is nu helemaal bestemd voor café-restaurant ‘de Teerkamer’. In de middeleeuwen stonden hier op de hoek met de Hoogstraat de Lakenhal, daarnaast het huis ‘Engeland’ en op de westelijke hoek ‘de Palmboom’. In 1496 kocht het stadsbestuur het huis ‘Engeland’ aan om er een stadsherberg met de naam ‘de stads theercamer’ in te vestigen. Het stadsbestuur gebruikte deze gelegenheid om er belangrijke gasten te ontvangen en feesten te geven.De Sint-Gertrudiskerk is een kerk met een veelbewogen geschiedenis en vernoemd naar de patroonheilige van Bergen op Zoom. De kerk is ook bekend onder de naam Grote Kerk. Helaas is de kerk op slot, dus ook hier is binnenkijken niet mogelijk.De Hoogstraat is één van de oudste straten van de stad met panden uit de 18e eeuw. Dit is er zo eentje.Tussen nummer 13 en 15 staat het gedicht ‘Koningstraat’ op de muur.Pand 15 genaamd ‘Jeruzalem’.In de Keizerstraat bevindt zich de voormalige synagoge. Helaas zit ook dit gebouw op slot.Achter de Sint-Gertrudiskerk staat een gedenkteken voor de Bergse burgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog gefusilleerd zijn. Tegen de achtergevel van de kerk zijn plaquettes aangebracht met de namen van alle oorlogsslachtoffers uit Bergen op Zoom. Op 27 oktober 2004 werd deze onthuld ter nagedachtenis van 60 jaar bevrijding van de stad.En degenen die gevallen zijn in Nederlands-Indië.Het ziet er eigenlijk niet uit, maar dit gepleisterde, vrijstaande pand aan de linkerzijde op het Zuivelplein is de voormalige Waag. Al in 1355 gaf de heer van Bergen op Zoom opdracht om op deze plek een waaggebouw te bouwen. De kooplieden moesten hier hun goederen wegen voordat ze verkocht mochten worden. Dat bracht geld in het laatje van de heer, want hij incasseerde het waaggeld. Het pand is in 1444 door brand verwoest, maar vrijwel onmiddellijk weer herbouwd.
In 1541 werd een nieuwe Waag gebouwd. Deze werd in 1747 zwaar beschadigd, maar in de daarop volgende jaren opnieuw hersteld. In de tweede helft van de 18e eeuw werd de bovenverdieping door de joodse gemeenschap gebruikt als synagoge. De synagoge verhuisde in 1832 naar de Koevoetstraat. Sinds de 19e eeuw is het een winkelpand, maar momenteel staat het te huur. In 2004 heeft het pand een gedeeltelijke reconstructie ondergaan. Hierbij zijn oude bouwsporen zichtbaar gemaakt, zoals de natuurstenen hoekblokken uit de 16e eeuw.Op het Zuivelplein staat een waterpomp uit 1864. Deze stond vroeger op de Grote Markt en is in 2005 hier naartoe verplaatst. In het kader van de viering van 800 jaar stad werd de waterpomp in 2012 op initiatief van de Junior Kamer Het Markiezaat gerestaureerd en aangesloten op het waterleidingnet. Kortom, mocht je dorst hebben, maak dan gerust gebruik van dit watertappunt.Kijk, een sticker van een LAW. Tja, ik ben al heel wat keren door Bergen op Zoom gelopen. Het Grenslandpad (Sluis -Thorn, 363 km) komt hier langs, het Deltapad (Bergen op Zoom – Hoek van Holland, 233 km) start hier, en het Floris V pad (Bergen op Zoom – Muiden, 222 km) start hier ook.We lopen de Blauwehandstraat in, met prachtig gerestaureerde panden als ‘Blijdenborch’ op nr. 18, met een leuke gevelsteen die het beroep van een vroegere bewoner aangeeft: een beiaardier.De naam van de straat is afkomstig van het huis op nr. 32, ‘De Blauwe Hand’.
Dit pand is in 2004 volledig gerestaureerd. In het bovenlicht boven de deur is een blauwgeverfde hand te zien. De hand verwijst naar de blauwververs die in de middeleeuwen in deze buurt werkten. In de omgeving woonden veel mensen die hun boterham verdienden in de lakennijverheid: wolververs, lakenscheerders en blauwververs.Dit pand wordt niet genoemd in het gidsje, maar ik vind het bloemmotief boven de deur interessant.Iets verder valt nummer 34, het statige witte huis, op. Het staat bekend als ‘De Swaen’.
In de 16e eeuw was hier een bierbrouwerij gevestigd. Later deed het dienst als pastorie en rooms-katholiek weeshuis.Het ‘Engelsche huys’ in de Engelse straat is toentertijd door het stadsbestuur ter beschikking gesteld aan Engelse kooplieden.Op nr. 23 staat ‘Het Blauwe Schild’, met een 19e-eeuwse gevel. Samen met de aangrenzende huizen vormde dit huis de school en het pensionaat van J. Brogtrop.
Anton van Duinkerken bracht hier zijn eerste schooltijd door.Op het terrein van het Minderbroederklooster werd in 1605 een kruithuis gebouwd.
De eerste beheerder van het kruithuis bouwde er een woonhuis (nr. 5). De dreef er naartoe is genoemd naar zijn opvolger, Jacob Dumont. Later deed het pand dienst als hovenierswoning. In 1981 is de gevel gerestaureerd.Op het Bleekveld pronkt een bronzen geit: het Bergse vastenavondsymbool ‘De Geit van Mie d’n Os’, onthuld in 1960 naar een ontwerp van de Bergse kunstenaar Anton van Meurs. Vooral op 11 november (11-11) staan er honderden Bergenaren rond deze geit. Om elf minuten over elf in de avond start hier het vastenavondseizoen.
In Bergen op Zoom spreekt men van ‘Vastenavend’ in plaats van carnaval/vastenavond.
De legende van het geitje gaat terug tot de 19e eeuw. In die tijd woonde er in Bergen op Zoom een tuinder, bijgenaamd d’n Os Verbiest. Zijn dochter kreeg de bijnaam Mie d’n Os. In die tijd was het gebruikelijk om de militairen met marsmuziek naar en van hun oefenterrein te begeleiden. Daarbij kwamen ze regelmatig langs het huis van Mie.
Het meisje danste dan voor de muziek uit. Op een dag in 1875 danste Mie met haar geit. Het beestje maakte een ongelukkige zijsprong, kwam in het prikkeldraad terecht en beschadigde haar uier. Naar aanleiding van deze gebeurtenis werd een liedje gemaakt en tussen 1875 en 1945 gezongen tijdens Vastenavend. Na 1945 werd het tot Vastenavendvolkslied verheven. Later werd besloten een monument voor dit beestje op te richten.Dit is het Ravelijn ‘Op den Zoom’, een laatste restant van de vestingwerken, ontworpen door Menno van Coehoorn, daterend uit 1702. Het Ravelijn bestaat uit een door een brede gracht omgeven eiland, omringd met aarden wallen en gedeeltelijk met stenen muren. Daarin zitten kijk- en schietspleten en drie kanonkelders.
Het Ravelijn is een van de weinige overgebleven onderdelen van het uitgebreide vestingstelsel dat tot het eind van de 19e eeuw rond de stad lag.
De vesting was zo ingenieus ontworpen dat men ervan uitging dat deze niet ingenomen kon worden.
Zij kreeg daarom de bijnaam ‘La Pucelle’ (De Maagd). In 1747 werd deze stevige maagd desondanks toch door Franse troepen ingenomen.Als de poort naar Het Ravelijn open is, is de binnenplaats van deze fortificatie te bezoeken. Helaas, nu dus niet.Hier staat ook een informatiepaneel.Op de hoek van het Bolwerk en de Korneel Slootmanslaan staat het monument ter ere van Dr. L. Zamenhof, ontwerper van de wereldtaal Esperanto. Het is in 1933 door de Bergse firma Santuz gemaakt. Oorspronkelijk was de bol voorzien van een mozaïek dat de werelddelen verbeeldde. Door de weersomstandigheden raakte dit mozaïek snel in verval. Later werd de bol zelfs groen geverfd. Bij de restauratie van het monument in 2000 is gekozen voor een andere techniek om toch opnieuw de werelddelen weer te geven.Op de gevel van Huize Avondvrede staat een detail van het gedicht ‘Op den Zoom’ van Hans Tentije.De Stichting Kunstroute Bergen op Zoom heeft sinds 1987 een aantal beelden op het Bolwerk geplaatst.Het Mollerlyceum, gebouwd in de jaren 1926-1928. De oude voorbouw is opgetrokken in de Amsterdamse Schoolstijl.Op nr. 134 staat het gebouw van de ‘Ontmoetingskerk’ van de Protestantse gemeente van Bergen op Zoom, gebouwd in 1927-1928 naar ontwerp van architect B.T. Boeyinga. Hij ontwierp veel hervormde en gereformeerde kerkgebouwen en verwierf daarmee landelijke bekendheid.Dit huis aan de Weverskat is niet beschreven in het gidsje, maar ik vind de naamgeving
‘’s-Hertogenbosch’ en de twee gevelstenen interessant.Om de hoek staat het Zorgcentrum Catharina. Zo te lezen staat het al sinds 2015 te verpauperen. Het plan om hier woningen te bouwen heeft geleid tot ruzie tussen de projectontwikkelaar en de eigenaar. De buurt is er niet blij mee.In de Hofstraat staan aan de noordzijde (rechts) enkele oude panden. Nr. 31, ‘De Violette’, heeft een statige gevel en is in 1985 gerestaureerd.Nr. 23 ‘De Croone’ was oorspronkelijk een winkelpand met een houten onderpui en kelderluik.Inmiddels zijn we aangekomen bij het Markiezenhof. Deze poort hebben we nog niet eerder gezien.In de poort is een plaquette aangebracht.Inmiddels is het even na drieën. We hebben de bezienswaardigheden 1 t/m 15 bezocht. Hm, nummer 16 de ‘Mariakapel’ ontwaren we niet. Missen we veel aan de bezienswaardigheden 17 t/m 24? Zo te lezen valt dat wel mee. Ok, we stoppen ermee, bij deze de GPS-track.We lopen naar de parkeergarage en rijden in een kwartiertje naar hotel Tholen.Vanaf de dijk zicht op het haventje.Het kanon is niet gericht op het hotel, maar op de scheepjes in het haventje, gelukkig maar.Om kwart over vier checken we in en krijgen de beschikking over een mooie kamer op de 2e verdieping. Er is een lift, lekker makkelijk. We lezen dat in 2020 de kamers zijn gerenoveerd, nou, mijn complimenten. Er zijn koffie/thee-faciliteiten op de kamer, maar de laatste jaren maken we daar eigenlijk geen gebruik meer van.
Om halfzes gaan we aan tafel in het restaurant op de begane grond. We hoeven dus niet meer de straat op en met een glaasje wijn op achter het stuur.
Ziet het restaurant er niet prima uit?De ober – tegenwoordig heet zo iemand gastheer of gastvrouw – maakt deze foto van ons beiden.Buiten de kaart om deze heerlijkheden. Van een ‘wildarrangement’ is het dit jaar niet gekomen. Ik ga daarom voor de Hertenrug en Orchideetje voor de Zeeduivel.Van de voorgerechten gaan we voor de Italiaanse tomatensoep.Nou, dat soepje met warm brood en kruidenboter smaakt prima. We waren er na een dagje in de buitenlucht ook wel aan toe.Ook de huiswijn bekomt mij prima.De Hertenrugfilet met port-salie saus komt door. Nou, die is ongelooflijk mals. Zo mag ik het graag zien én proeven. We doen ons best, maar de frites krijgen wij niet op. Hm, de frites proeven niet naar Binten. Roseval misschien? De gastvrouw weet het niet.De Zeeduivel met pancetta en mosterdsaus is ook prima, hoor ik van Orchideetje.Nog een nagerecht? Voor mij de Klassieke Dame blanche en voor Orchideetje de Crème brûlée.Nou, aan de Dame blanche heeft de chef toch een eigen draai gegeven, maar prima.De Crème brûlée is ook prima.Het loopt inmiddels tegen achten en we gaan naar de kamer. De TV zetten we aan voor het journaal. De TV doet het prima, dat hebben we wel anders meegemaakt. Vandaag is Kherson bevrijd door Oekraïne. Dat wil zeggen, de Russische strijdkrachten hebben Kherson volledig verlaten. Sowieso moet je als ‘bevrijder’ beducht zijn op valstrikken (boobytraps). Zo te horen valt het met het laatste wel mee. Is dit het keerpunt in de oorlog? Dat weet uiteraard niemand, voor Poetin is er geen weg terug.